Waarom een Engels orgel?
Heeft u ooit een Engelse kathedraal bezocht en het orgel aldaar gehoord? Van fluisterzacht tot het indrukwekkende ‘full organ’? Een bijzondere klanksensatie die in Nederland nog niet kon worden gehoord. Stichting Cathedral Organ Leiden heeft hier verandering in gebracht door Nederland te verrijken met een 3-klaviers ‘Father’ Willis-orgel.
In Nederland bestaat een groeiende belangstelling voor de Engelse koor- en orgeltraditie. De Leidse Cantorij, het koor van de Hooglandse kerk, voert sinds 1970 Anglicaanse kerkmuziek uit, vanaf 1988 aangevuld met Evensongs. Daarbij worden werken van bijvoorbeeld Vaughan Williams, Elgar, Howells, Parry en Stanford uitgevoerd. De volledig op Anglicaanse leest geschoeide evensongs zijn populair.
De veelzijdigheid van het Engelse orgel dient niet alleen de traditionele Engelse orgelliteratuur. Het is ook uitermate geschikt voor de begeleiding van koor- en samenzang én optimaal bruikbaar voor de meest uiteenlopende muziekstijlen. Zo komen bijvoorbeeld orkesttranscripties en improvisaties op dit type orgel goed tot hun recht.
Waarom de Hooglandse kerk?
De Hooglandse Kerk te Leiden is de locatie bij uitstek om een Engels kathedraalorgel ten volle te benutten. Deze kerk wordt jaarlijks door tienduizenden mensen bezocht en volop gebruikt voor manifestaties, concerten en bijeenkomsten van religieuze, culturele, maatschappelijke of commerciële aard. Hier bloeit al geruime tijd een traditie als centrum voor koor- en concertuitvoeringen met een accent op Engelse koormuziek. Veel Engelse koren van naam hebben reeds opgetreden in dit monumentale gebouw met zijn fraaie akoestiek. Ook de Leidse Cantorij, die de Hooglandse Kerk als thuisbasis heeft, trekt sinds jaar en dag de aandacht met concerten en evensongs.
Tot 2015 werd voor de koorbegeleiding gebruik gemaakt van het historische, tot in het buitenland bekende De Swart / Van Hagerbeerorgel. Dit Hollandse barokorgel is echter, mede vanwege de specifieke stemming (Werkmeister III), minder geschikt om de veelal romantische Engelse koor- en orgelmuziek te begeleiden en uit te voeren.
Met de aanwezigheid van beide orgels is de Hooglandse kerk een fantastisch podium voor vrijwel alle kerkmuziek, zowel in het schip als in het koorgedeelte van de kerk.
Father Willis in de oude situatie in St. Mark’s Church, Claughton, Birkenhead (bij Liverpool, GB)
Het Willis-orgel
Het ‘Father’ Willis-orgel verkeert in nagenoeg originele staat en had oorspronkelijk 30 registers, verdeeld over drie klavieren en pedaal. Het is in 1891 gebouwd voor de St Mark’s Church te Birkenhead en bevond zich sinds 1995 in de orgelzaal van Henk Kooiker te Rijnsaterwoude. Henk Kooiker heeft dit orgel vervolgens aan ons geschonken, welke gift we na het inwinnen van onafhankelijk advies bij de gerenommeerde Engelse orgelconsultant Ian Bell graag hebben aanvaard. Het orgel is in februari 2008 door bestuurders, adviseurs en vrijwilligers gedemonteerd (zie foto’s en filmpje) en opgeslagen bij een Nederlandse orgelmaker.
Het monumentale Willis-orgel is inmiddels gerestaureerd door het huidige Henry Willis & Sons Ltd en zorgvuldig ingepast in de Hooglandse kerk. De layout en onderdelen ervan (w.o. het frame, mechanieken, windladen, zwelkast, pijpwerk en speeltafel) zijn volledig intact gebleven. Vanwege de plaats in de kerk is de orgelkas nieuw ontworpen, waarbij gebruik gemaakt is van zo veel mogelijk oud materiaal, passend bij de stijl van het instrument en rekening houdend met de lichte, ruime architectuur van de Hooglandse Kerk. Het nieuwe pijpwerk is in Father Willis-stijl bijgemaakt. Het huidige orgel heeft 34 stemmen, waarbij nog ruimte beschikbaar is voor enige uitbreidingen. Ook is er een ‘stepper’ ingebouwd, waarmee de organist gewenste registraties vooraf kan programmeren.
Met de realisatie van dit project dienen zich legio nieuwe culturele en educatieve mogelijkheden aan. De plannen sluiten dan ook aan op andere landelijke en lokale initiatieven om het orgel weer bij het publiek onder de aandacht te brengen. Stichting Cathedral Organ Leiden hoopt dat met de realisatie van dit Engelse orgel in de Hooglandse Kerk de belangstelling voor de orgel- en koorcultuur in Leiden en in Nederland blijvend kan worden vergroot.